Kan sulandırıcılara günlük hayatta dikkat

50 YAŞ ÜSTÜ DAMAR SAĞLIĞI -8-

H. pylori nedir, neden önemli?

Mideyi ve oniki parmak bağırsağını mezken tutan bir bakteridir. Aspirin ya da başka kan sulandırıcı kullanırken H. pylori tedavi edilirse, mide ve bağırsak kanaması belirgin azalır. Ülser ve geçmiş kanama öykünüz varsa test ve tedavi isteyin. (Kaynak: Lancet 2022; gastroenteroloji kılavuzları)

Diş işleminde ilacı kesmeli miyim?

Çoğu diş tedavisi (dolgu, kanal, basit çekim, diş taşı temizliği) için ilacı kesmek gerekmez.

Kanamayı yerinde bası, dikiş, hemostatik sünger/oksitlenmiş selüloz ve traneksamik gargarayla kontrol etmek genellikle yeterlidir.

İlacı keyfî kesmek, pıhtı atması/kalp krizi/stent tıkanması riski doğurur.

(Kaynak: American Dental Association klinik özeti; SDCEP diş hekimliği rehberi)

“Önlem olsun” diye aspirine başlayayım mı?

Eğer daha önce kalp krizi/felç geçirmediyseniz, çoğu 60 yaş üstü kişi için “önlem aspirini” artık önerilmiyor. Kanama riski faydasından fazla. Geçmişte kalp krizi, stent, bypass, inme varsa durum farklıdır; genellikle gerekir. (Kaynak: USPSTF 2022; American College of Cardiology 2023)

Atriyal fibrilasyonum var, düşme riskim yüksek; yine de antikoagülan almalı mıyım?

Çoğu kişide evet. Düşseniz bile inmeden korunma faydası genellikle daha ağır basar.

Ama evde düşme riskini azaltacak düzenlemeler (halı sabitleme, iyi aydınlatma, baston) şarttır.

(Kaynak: European Heart Journal 2024; uzman görüşleri)

Antidepresanlarla (SSRI/SNRI) birlikte kanama artar mı?

Evet, biraz artabilir. Beraber kullanım gerekiyorsa doktorunuz mide koruyucu ekleyebilir ve yakın takip ister. Her ilacı ve bitkisel ürünü hekimle paylaşın.

(Kaynak: JAMA Network Open 2024; meta-analizler)

Alkol alabilir miyim?

Az ya da orta düzeyde alkol bazı kişilerde tolere edilebilir; ancak kan sulandırıcı ilaçlar (özellikle warfarin) ile birlikte alındığında kanama riskini ciddi biçimde artırabilir.

Alkol ayrıca karaciğer üzerinden metabolize edilen ilaçlarla etkileşebilir, bu da ilacın etkisini beklenmedik şekilde artırabilir ya da azaltabilir.

– Warfarin kullananlar: Haftada 1-2 kadehi aşan alkol tüketimi INR dengesini bozabilir, ani kanama ya da pıhtı riskine yol açabilir.

– Yeni nesil kan sulandırıcılar (apiksaban, dabigatran, rivaroksaban): Doğrudan alkolle ciddi etkileşim göstermezler; ancak mide kanaması ve düşme riski artar.

– Karaciğer hastalığı olanlar: Karaciğer hasarını hızlandırabileceği için tamamen kaçınmak gerekir.

Doz atladım; ne yapmalıyım?

– Apiksaban (günde 2 kez): Aynı gün hatırlarsanız hemen alın; çift doz almayın. Ertesi gün normale dönün.

– Rivaroksaban (günde 1 kez): Hatırlayınca alın; iki kez almayın.

– Rivaroksaban 15 mg günde 2 kez rejimi: Günlük 30 mg’ı tamamlamak için unuttuğunuz tableti aynı gün telafi etmeniz gerekebilir; ertesi gün normale dönün. Kendi ilacınızın prospektüsünü ve doktor talimatını temel alın. (Kaynak: Resmi ürün bilgileri/etiketler)

Pratik öneri:

– Ara sıra alınan 1 kadeh şarap veya 1 şişe bira genellikle güvenli kabul edilse de, düzenli tüketim ciddi risk taşır.

– Alkol aldıktan sonra morarma, kolay kanama, idrarda ya da dışkıda kan görürseniz hemen doktorunuza başvurun. (Kaynak: Mayo Clinic Patient Education 2024, American Heart Association 2023)

Greyfurt ve bazı antibiyotikler gerçekten tehlikeli mi?

Sanıldığı kadar değil. Bu kaplama mideyi tam korumaz; bağırsakta da tahriş yapabilir. Mide ve bağırsak kanaması riski olanlarda gerçek koruma için genellikle PPI (mide asidini azaltan ilaç) eklenir. (Kaynak: Cleveland Clinic 2023; gastroenteroloji derlemeleri 2021–2024)

Stent takıldı; iki ilaçlı (çiftli tedavi) ne kadar sürecek?

Duruma göre değişir. Stabil hastada çoğu kez 3-6 ay, akut kalp krizi sonrası genelde 12 ay. Doktorunuz pıhtı ve kanama riskinizi tartıp süreyi kısaltıp uzatabilir. (Kaynak: ACC/AHA/SCAI kılavuzu 2021)

Başımı çarptım, ne yapayım?

Kan sulandırıcı kullanan herkes baş travmasında acile gitmeli. Doktor genellikle beyin tomografisi ister ve sizi gözler. İlk film normal olsa bile, bazı durumlarda tekrar kontrol gerekir. (Kaynak: NICE 2023 travma önerileri)

Hamilelik planlıyorum; hangi kan sulandırıcı güvenli?

Warfarin genellikle uygun değildir (bebek için zararlı olabilir). DOAC (yeni nesil) ilaçlar için de yeterli güvenlik verisi yok.

Gebelikte çoğunlukla iğne şeklinde düşük molekül ağırlıklı heparin tercih edilir. Kadın doğum ve kardiyoloji birlikte plan yapmalıdır.

(Kaynak: ACOG; ESC gebelik kardiyoloji önerileri)

Reçetesiz ağrı kesici kullanabilir miyim?

İbuprofen/naproksen gibi NSAİİ’ler kanama riskini artırır; aspirinle birlikte daha da sakıncalıdır.

Ağrı için parasetamol (doktor onayıyla) daha güvenli olabilir. (Kaynak: Mayo Clinic 2023)

Cüzdan kartı ve acil durum rehberi

İlaç kartı örneği (cüzdanda dursun):

– Adım-soyadım: …………………

– Tanım: “Kan sulandırıcı ilaç kullanıyorum.”

– İlaç adı/ dozu: …………………

– Son doz saati: ………

– Doktor/telefon: …………………

– Acil kişi: ……………w…… / Tel: ………

(Kartı oluşturup telefona da fotoğrafını kaydedin.)

Ne zaman acile?

– Baş/karın bölgesine şiddetli darbe

– Kontrol edilemeyen burun/diş eti kanaması

– İdrar/dışkıda kan, siyah dışkı, kahve telvesi kusma

– Şiddetli baş ağrısı, konuşma bozulması, tek taraflı güçsüzlük

(Bu belirtiler acildir; 112’yi arayın.) (Kaynak: American Stroke Association; AHA hasta eğitimi)

Antiagregan ve antikoagülan aynı şey mi?

Değil.

– Antiagreganlar (aspirin, klopidogrel): Trombositleri yapışmaz hâle getirir. Genellikle stent/kalp krizi sonrası kullanılır.

– Antikoagülanlar (apiksaban, rivaroksaban, warfarin): Pıhtılaşma zincirini yavaşlatır. Atriyal fibrilasyon, bacak derin ven pıhtısı, akciğer embolisi gibi durumlarda verilir.

(Kaynak: ACC/AHA 2021–2024 kılavuzları)

Bitkisel ürünler zararsız mı?

Hayır. Ginkgo, sarımsak kapsülü, balık yağı, zerdeçal, zencefil gibi ürünler kanamayı artırabilir. Ameliyat/diş işlemi öncesi en az 5–7 gün önce kesmek gerekebilir.

Kullandığınız her takviyeyi doktorunuza söyleyin. (Kaynak: Journal of Clinical Medicine

2022; cerrahi öneriler)

Burun kanaması, morarma olursa ne yapayım?

Burun kanamasında öne eğilin, yumuşak kısmı 10 dakika sıkın, soğuk uygulayın. Geçmiyorsa acile gidin. Ciltte morluklar küçük ve yayılmıyorsa sorun olmayabilir; ama idrar/dışkıda kan, kahve telvesi kusma, dayanılmaz baş ağrısı acildir. (Kaynak: AHA   hasta eğitimi)

Uçak yolculuğu, uzun otobüs seyahati riskli mi?

3-4 saatten uzun hareketsizlik pıhtı riskini artırır. Her saat ayakta 3-5 dakika yürüyün, su için, mümkünse varis çorabı kullanın. Doktorunuz gerek görürse ek önlem planlar. (Kaynak: ESC tromboz önleme önerileri)

Ameliyat/kolonoskopi   öncesi ne zaman kesmeli?

İşleme ve ilaca göre değişir. Bazı ilaçlar 24-72 saat önce bırakılır, warfarin daha erken kesilip “köprü tedavisi” yapılabilir. Kendi başınıza kesmeyin; işlemi yapacak ekip ve sizi izleyen hekim ortak plan yapmalıdır. (Kaynak: ACC perioperatif kılavuzları)

Aspirini sabah mı gece mi alayım?

En kıymetli kural her gün aynı saatte almaktır.

Gece almanın sabah pıhtılaşma eğilimini biraz daha bastırabileceğini söyleyen küçük çalışmalar var, ama “olayları azaltıyor” diye kesin kanıt yok. Doktorunuz farklı bir saat önermediyse, seçtiğiniz saate sadık kalın. (Kaynak: American Heart Association, kronoterapi derlemeleri 2024)

‘Mideyi koruyan’ enterik kaplı aspirin daha güvenli mi?

Sanıldığı kadar değil. Bu kaplama mideyi tam korumaz; bağırsakta da tahriş yapabilir. Mide ve bağırsak kanaması riski olanlarda gerçek koruma için genellikle PPI (mide asidini azaltan ilaç) eklenir. (Kaynak: Cleveland Clinic 2023; gastroenteroloji derlemeleri 2021–2024)

Kimlere PPI (mide koruyucu) eklenmeli?

Daha önce ülser/kanama geçirenler, 65 yaş üstü, kan sulandırıcı + ağrı kesici/ steroid kullananlar, H. pylori (mide gastrit bakterisi) pozitif olanlar yüksek risk sayılır; PPI eklemek kanama riskini düşürür. (Kaynak: European Society of Cardiology 2023; klinik derlemeler 2024)

YARIN: 50 yaş üstü şeker, kilo ve damarlar