Gereksiz İlaç Kullanımı ve Deprescribing

Yaşlı nüfusun önemli bir bölümünde görülen gereksiz ilaç kullanımı, dünya genelinde ciddi bir sağlık sorunudur. Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre 60 yaş üstü bireylerin %40’ı günde beş veya daha fazla ilaç kullanıyor. Bu durum, polifarmasi olarak adlandırılıyor ve yaşla birlikte sıklığı artıyor. Gereksiz ilaçlar sadece maddi yük getirmekle kalmıyor, karaciğer, böbrek ve mide gibi organlarda da ekstra yük oluşturuyor (WHO, 2024). Türkiye’de yapılan bir araştırma da 65 yaş üstü bireylerin %22’sinde en az bir ilacın tıbbi olarak gereksiz olduğunu ortaya koymuştur (Anadolu Üniversitesi Eczacılık Fakültesi, 2023).

En sık gereksiz kullanılan ilaçlar arasında mide koruyucular (proton pompa inhibitörleri), düşük doz aspirin, bazı vitamin-mineral takviyeleri ve kas gevşeticiler yer alıyor.

Gereksiz İlaçların Vücutta Yaratığı Zincirleme Etki

Bir ilacın yan etkisi, başka ilaçlara ihtiyaç duyulmasına yol açabilir. Örneğin, uzun süreli mide koruyucu kullanan bir kişide B12 eksikliği gelişirse, B12 takviyesi başlanır. Bu takviye mide bulantısına neden olursa, bulantı giderici ilaç eklenir. Bu kısır döngü, “reçete zinciri” (prescription cascade) olarak adlandırılır ve yaşlılarda polifarmasinin başlıca nedenlerinden biridir (Canadian Medical Association Journal, 2023).

İlaçların Gereksiz Hale Geldiğinin 5 İşaret

1. İlaç, ilk başlandığı sağlık sorununa artık iyi gelmiyor.

2. İlacın yan etkileri, faydasından daha fazla.

3. Daha güvenli bir alternatif mevcut.

4. İlacın etkisi, yaşam tarzı değişikliği ile sağlanabiliyor.

5. İlacın dozu, yaş ve kilo değişikliklerine göre güncellenmemiş.

(British Medical Journal, 2023)

İlaç Bırakma Sürecinde Dikkat Edilmesi Gerekenler

– İlaçları asla kendi kendinize bırakmayın.

– Doktorunuzla birlikte bir plan yapın: Hangi ilaç, hangi sırayla ve nasıl azaltılacak?

– Yan etkiler veya semptomlar geri dönerse, plan gözden geçirilmelidir.

– Kan tahlilleri ve tansiyon/şeker ölçümleriyle süreç düzenli olarak takip edilmelidir.

– Gereksiz ilaçlar bırakılırken, gerekli tedavilerin aksatılmamasına dikkat edilmelidir.

Bugün Deneyebileceğiniz 3 Şey

1. İlaç listenizi çıkarın: Hangi ilacı hangi tarihte ve neden aldığınızı yazın.

2. Doktorunuzla görüşün: Listenizi gösterin ve her ilaç için “Hala gerekli mi?” diye sorun.

3. Yaşam tarzı değişikliği hedefleri belirleyin: Örneğin, reflü için mide koruyucu yerine akşam yemeğini erken yemek, kahve ve asitli içecekleri azaltmak.

Deprescribing Nedir?

Deprescribing, gereksiz hale gelmiş veya risk-fayda dengesi bozulmuş ilaçların kontrollü bir şekilde bırakılması sürecidir. Amaç, tedaviyi basitleştirmek, yan etki riskini azaltmak ve yaşam kalitesini artırmaktır. Bu süreç mutlaka hekim kontrolünde yürütülmelidir, çünkü bazı ilaçların aniden kesilmesi tehlikeli olabilir (JAMA Internal Medicine, 2023).

En Sık Sorgulanan İlaç Grupları

Kolesterol düşürücüler (statinler): Kalp krizi veya felç geçirmiş kişilerde statinler çok önemlidir. Ancak sadece “koruma amaçlı” başlanan ve yıllar içinde risk faktörleri azalmış kişilerde gerekliliği yeniden değerlendirilmelidir.

Mide koruyucular (proton pompa inhibitörleri): Reflü veya mide ülseri tedavisinde kısa süreli kullanılır. Ancak aylarca-yıllarca kullanımda B12 eksikliği, magnezyum düşüklüğü ve kemik erimesi riski artar.

Ağrı kesiciler: Kronik ağrı için sürekli non-steroid antiinflamatuvar (NSAID) kullanmak mide kanaması, böbrek hasarı ve tansiyon yükselmesine yol açabilir.

Vitamin-mineral takviyeleri: Eksiklik yokken uzun süre yüksek doz vitamin almak karaciğer, böbrek veya damar sağlığına zarar verebilir. Özellikle yağda çözünen vitaminler (A, D, E, K) vücutta birikir.

Yaşam Tarzı Değişiklikleriyle İlaç Azaltma

Tansiyon: Düzenli yürüyüş, tuz kısıtlaması ve kilo kaybıyla ilaç sayısı ve dozu azaltılabilir.

Reflü: Akşam yemeğini erken yemek, kafein ve asitli içecekleri sınırlamak mide koruyucu ihtiyacını ortadan kaldırabilir.

Kolesterol: Liften zengin beslenme, doymuş yağın azaltılması ve omega-3 alımı statin dozunun düşürülmesini sağlar.

Tip 2 Diyabet: Düzenli egzersiz ve düşük glisemik indeksli beslenme ile bazı hastalar tek ilaçla veya ilaçsız devam edebilir (American College of Lifestyle Medicine, 2024).

Devamı Yarın

– Balık yağı, zerdeçal, koenzim Q10, probiyotikler… Gerçekten işe yarıyor mu?

– Hangi doğal takviyelerin bilimsel kanıtı güçlü?

– Plasebo etkisi ile gerçek etki nasıl ayırt edilir?

– “Doğal” diye düşündüğünüz bazı takviyeler hangi durumlarda zararlı olabilir?